Akut lösemi nedir? Nasıl sınıflandırılır?
Halk arasında kan kanseri olarak da adlandırılan bir hastalık grubudur. Akut myeloid lösemi (AML) ve akut lenfoblastik lösemi (ALL) olarak iki tipe ayrılır. Burada anormal kanser hücreleri başlangıçta kemik iliğini doldurur ve bu hücreler zamanla buraya sığmayınca kana ve diğer tüm dokulara yayılır. Çoğunlukla da bu kana karışma döneminde belirti veren malign (kötü huylu) bir grup hastalıktır. Akut lösemi hemen her zaman ani başlar ve tedavi edilmezse kısa sürede ölüme yol açabilir
Temel olarak kan içindeki hücrelerin (lökosit, eritrosit ve trombosit) sayı ve fonksiyonlarındaki bozulma sonrası şikayetler ortaya çıkar. Trombosit düşüklüğü hastalarda morluk oluşumu, cilt ve burun kanamalarına yol açarken, lökosit düşüklüğü kolay ve sık enfeksiyon görülmesi ile ateş tablosuna neden olur. Eritrosit eksikliği anemiye ve buna bağlı olarak halsizlik, yorgunluk ve nefes darlığına neden olur. Aynı zamanda anormal kilo kaybı, terleme, dişetlerinde şişkinlik, dalak büyümesi, lenf bezi şişlikleri ve eklem ağrıları da görülebilir.
Hastaların çoğunda görünür veya saptanabilir bir sebep yoktur. Bununla birlikte radyasyona maruz kalmak, benzen gibi bazı toksinler, bazı kemoterapi ilaçları ve radyoterapi almak lösemi oluşumuna katkıda bulunabilir.
İlk olarak periferik kan yayması denilen bir yöntem ile mikroskobik inceleme yapılır. Kesin tanı için kemik iliği biyopsisi yapılması gerekir. Alınan biyopsi örneği patoloji bölümü tarafından incelenir ve tanı kesinleştirilir. Kemik iliğinden alınan kan örnekleri ile kromozom anormallikleri tayini için genetik incelemeye gönderilir ve bu şekilde risk sınıflaması yapılır
Akut lösemilerde çok sayıda ilaç ve kemoterapi rejimi bulunmaktadır. Hali hazırda akıllı ilaç olarak adlandırılan hedefe yönelik ilaçların geliştirilmesi çalışmaları devam ediyor. Merkezlere göre tedavi rejimleri değişebilmekle birlikte verilecek tedavi, hastalık alt tipine, saptanan genetik bozukluğa, yaş ve performans durumuna göre özenle seçilmelidir. Tedavi aşamaları genel olarak; remisyon sağlanması, pekiştirme tedavisi, sinir sistemini koruyucu tedavi ve idame tedavisi gibi 4 dönemden oluşur.
Kemik iliği (Kök Hücre) naklinin yeri nedir?
Akut lösemilerde genetik sonuçlar, birtakım testler ve hasta özelliklerini içeren kriterlere göre hastalığın risk grubu belirlenir. Bu risk grubuna göre kemik iliği nakli kararı verilir. İlik nakli allojenik ve otolog olmak üzere ikiye ayrılır.
Tedavi sürecinde neler yaşanır?
Akut lösemi tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları kemik iliğini baskılarlar. Kemoterapi süresince hastaların eritrosit ve trombosit süspansiyonu, bazen de taze donmuş plazma dediğimiz kan ürünlerine ihtiyaçları olur. Bunlar sentetik olarak üretilemeyen ürünler olduğu için gönüllü vericilerin temininde hasta yakınlarından yardım istenebilir. Bu dönemde hastaların lökositleri de düştüğü için mikroplara karşı daha duyarlı hale gelirler. Özellikle bu dönemde hasta ziyaretlerinin sınırlandırılması ve hastalara hastane dışından yiyecek ve içecek getirilmemesine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Tedavi Öncesi Değerlendirme
Her hastanın tedavi süreci birbirinden farklıdır ve bu süreçte hasta ile yakınlarının göstereceği özveri büyük önem taşır. Tedaviye başlamadan önce hastanın genel sağlık durumu, yaşam kalitesi, sosyal ve psikolojik destek ihtiyaçları dikkatlice değerlendirilir. Bu aşamada multidisipliner bir ekibin bir arada çalışması son derece kritiktir. Hematologlar, hemşireler, psikologlar, diyetisyenler ve sosyal hizmet uzmanlarıyla kurulan iş birliği, hastanın her açıdan doğru yönlendirilmesini sağlar.
Tedavi Sürecinde İletişim ve Yan Etkiler
Tedavi sürecinde ortaya çıkabilecek yan etkilerle başa çıkmak için hasta ve yakınları arasında eşgüdümlü bir iletişim kurulması esastır. Kemoterapi kaynaklı halsizlik, bulantı ve saç dökülmesi gibi fiziksel belirtiler ile duygusal dalgalanmalar görülebilir. Bu dönemde psikolojik destek almak, hastanın moralini korumasına yardımcı olur. Ayrıca, beslenme düzeninin hem tedaviye olumlu etkisi hem de bağışıklık sisteminin güçlenmesi açısından önemli olduğunu unutmamak gerekir.
Aile Desteğinin Rolü
Hastalığa karşı verilen mücadelede hasta yakını desteği de büyük bir rol oynar. Aile içinde görev dağılımı yapılarak günlük ihtiyaçların karşılanması, hastanın dinlenmeye odaklanmasını kolaylaştırır. İhtiyaç duyulduğunda profesyonel bakım hizmetlerinden yararlanmak, hem hasta hem de yakınları için ağır yükün dengelenmesine yardımcı olur.
Düzenli Kontroller ve İzlem
Hastalığın seyri boyunca düzenli kontrollerin aksatılmaması, tedaviye yanıtın ve olası nüks durumlarının erken saptanması bakımından elzemdir. Kemik iliği aspirasyonu, kan testleri ve gerekli durumlarda görüntüleme tetkikleri ile kan değerleri ve organ fonksiyonları izlenir. Remisyona ulaşıldıktan sonra da belirlenen aralıklarla kontrole çağrılan hasta, böylece sağlık durumunu yakından takip etme imkânına sahip olur.
Hedefe Yönelik Tedaviler ve Klinik Araştırmalar
Son yıllarda akıllı ilaçlar ve hedefe yönelik tedaviler alanında kaydedilen ilerlemeler, akut lösemi hastaları adına umut vericidir. Genetik profile özel moleküler hedeflerin belirlenmesiyle uygulanan tedaviler, geleneksel kemoterapi rejimlerine ek seçenek sunar. Klinik araştırmalara katılma imkânı değerlendirilerek yenilikçi ilaç ve tedavi yaklaşımlarından faydalanmak mümkündür.
Remisyon Sonrası Yaşam Tarzı
Remisyon sonrası dönemde, günlük yaşamda yapılacak hafif yürüyüşler ve doktor onayıyla gerçekleştirilen basit egzersizler, kas-iskelet sistemini güçlendirerek enerji seviyesini korumaya yardımcı olur. Düzenli uyku ve stres yönetimi teknikleri de toparlanma sürecinin olumlu geçmesini destekler. Meditasyon ve nefes egzersizleri gibi yöntemler, psikolojik yönden hastaya kolaylık sağlar.
Bilgi ve Destek Kaynakları
Hasta ve yakınlarının bilgilendirici kaynaklara ulaşabilmesi önemlidir. Güvenilir tıbbi platformlar, hasta dernekleri ve destek grupları, deneyim paylaşımı ve dayanışma sunar. Unutulmamalıdır ki, her ne kadar akut lösemi zorlu bir süreç olsa da doğru tedavi stratejileri, güçlü iletişim ve moral desteğiyle başarı şansı yüksektir. Bilgi sahibi olmak, hastalıkla mücadelede en değerli silahtır.
Yaşam Kalitesi ve Hijyen
Ek olarak, hastaların tedavi sürecinde yaşam kalitesini korumayı hedefleyen uygulamalar önemlidir. Hasta konforunu artırmak, enfeksiyon riskini azaltmak ve bakım kalitesini iyileştirmek için hijyen koşullarına özen gösterilmeli, çevresel temizliğe dikkat edilmelidir. Hastaların ve yakınlarının beslenme, uyku düzeni ve kişisel hijyen gibi yaşam alışkanlıkları hakkında bilgilendirilmesi, iyileşme sürecine katkı sağlar. Bu şekilde, tedavi başarısının yanı sıra hastanın yaşam konforu da desteklenmiş olur.
Doç. Dr. Ömer EKİNCİ
Hematoloji (Kemik İliği Nakli Merkezi)
