Dünya Sağlık Örgütünün genç olarak tanımladığı yaş sınırı 18-65 yaşları arasındadır. Unutkanlık yakınması olan genç kişiler en çok organik bir beyin hastalığı ya da erken bunama hastalığı varlığından korkarlar.
UNUTKANLIĞA SEBEP OLAN HASTALIKLAR
Unutkanlığa sebep olan hastalıklar araştırılırken; beyin dokusunu doğrudan hasarlayan hastalıklar ile kafa içi basıncını arttıran hastalıklar (ki bunlar kranial BT, kranial MR ve MR anjiografi gibi görüntüleme yöntemleri ile tespit edilir), aslında kendisi sağlam olan beyin hücrelerinin beslenme ile ilgili bazı faktörlerin azlığı ya da çokluğu ya da kanın normal içeriğinde bulunan çeşitli maddelerin az ya da çok miktarda olması (hormonal, toksik ya da metabolik bozukluklar) göz önünde bulundurulmalıdır.
Beyin dokusunu doğrudan tutan hastalıklar ya geniş alanı kapladıkları için ya da küçük olanlar zihinsel işlevler için kritik bölgeleri etkilediklerinde zararlı etkilerini gösterirler. Beynin küçük damarlarının hastalığında bu küçük damarsal lezyonlar çoğalırsa zihinsel işlevleri etkilerler.
KÜÇÜK DAMARLARI HASTALANDIRAN ETKENLER
Dört büyük risk faktörü vardır:
- Diyabet
- Hipertansiyon
- Kolesterol yüksekliği
- Sigara
Bu risk faktörlerinden biri ya da birkaçı olan hastalarda küçük damar hastalığı ortaya çıkar. Bunu önlemek için mevcut risk faktörü kontrol altına alınmalıdır. Beyin sert yapıdaki kafatasının içinde yerleşmiştir.
Bu yüzden itildiğinde veya baskıya uğradığında kaçabileceği başka bir alan mevcut değildir. Beyin akut ya da kronik kanamalarında, tümörlerinde, beyin içi sıvısının arttığı durumları ekarte etmek için görüntüleme idealdir.
Kanın hormonlar, vitaminler, elektrolitler, metabolik son ürünler ve atıklar açısından normal içeriği bozulduğunda sağlam olan beyin hücrelerinin işlevleri bozulabilir.
Bu bozukluk beyinin mental işlevlerini etkilerse klinik olarak unutkanlık ortaya çıkabilir. Böyle bir durum tespiti için hastanın laboratuvar kan testleri alınmalıdır.
Beyin elektrik aktivitesinin bozulduğu durumlarda hastalar bunu unutkanlık olarak algılayabilirler. Bu nedenle elektroensefalografi (EEG) incelemesi genç yaşta hastalarda ayırıcı tanı için gerekli bir yöntemdir.
Unutkanlığa neden olan organik nedenler dışlandıktan sonra unutkanlığı açıklayacak bir bulgu saptanmamış ise erken dönem demans, depresyon, anksiyete gibi karışabilecek durumların ayırıcı tanısı için nöropsikolojik test yapılmalıdır.
GENÇ YAŞTA UNUTKANLIK: PSİKOLOJİK FAKTÖRLERİN ROLÜ
Organik nedenler dışlandıktan sonra unutkanlığın kaynağı olarak en sık karşılaşılan etkenler arasında stres, kaygı bozuklukları ve depresyon yer almaktadır. Özellikle yoğun iş temposu, akademik baskı, ailevi sorumluluklar veya sosyal çevrede yaşanan duygusal problemler, bireylerin dikkat ve konsantrasyonunu etkileyebilir. Bu durum kısa süreli bellek işlevlerinde aksamalara neden olabilir.
Psikolojik kaynaklı unutkanlık genellikle geçici niteliktedir ve tedavi edilebilir. Ancak zamanında müdahale edilmezse, bu durum kişinin işlevselliğini önemli ölçüde düşürebilir. Bu sebeple, psikiyatrik değerlendirme ve gerektiğinde psikoterapi desteği alınması önerilir.
YAŞAM TARZININ UNUTKANLIK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Unutkanlıkla mücadelede yaşam tarzı faktörleri büyük önem taşımaktadır. Kaliteli ve yeterli uyku, dengeli beslenme, düzenli egzersiz, alkol ve sigara kullanımından uzak durmak zihinsel işlevlerin korunmasına katkı sağlar. Özellikle Akdeniz tipi beslenme şeklinin; taze sebze, meyve, zeytinyağı ve omega-3 yönünden zengin olması nedeniyle beyin sağlığına olumlu etkileri bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Ayrıca, günlük yaşamda beyni aktif tutacak aktiviteler—kitap okuma, yabancı dil öğrenme, zeka oyunları oynama veya müzik aleti çalma gibi—nörolojik rezervi güçlendirerek unutkanlık şikayetlerini azaltabilir.
GENÇLERDE UNUTKANLIK İÇİN NE ZAMAN UZMAN DESTEĞİ ALINMALI?
Her unutkanlık şikayeti ciddi bir hastalığın belirtisi değildir. Ancak unutkanlık günlük yaşamı aksatacak düzeye geldiyse, iş ya da akademik performansta düşüşe neden olduysa ve bu durum birkaç haftadan uzun sürdüyse mutlaka bir nöroloji uzmanına başvurulmalıdır.
Özellikle isimleri hatırlamakta güçlük çekmek, eşyaların sık sık kaybedilmesi, konuşurken kelimeleri bulamamak, plan yapmada zorlanmak gibi belirtiler eşlik ediyorsa profesyonel değerlendirme önemlidir.
UNUTKANLIĞIN ÖNLENMESİNDE KORUYUCU SAĞLIK YAKLAŞIMI
Unutkanlığı önlemenin en etkili yolu koruyucu sağlık hizmetlerinden faydalanmaktır. Rutin sağlık kontrolleri, kan değerlerinin düzenli takibi, tansiyon ve kan şekeri kontrolü, vitamin eksikliklerinin zamanında giderilmesi hem fiziksel sağlığı korur hem de beyin sağlığına yatırım niteliğindedir.
Aynı şekilde zihinsel ve duygusal sağlığı desteklemek adına sosyal bağları güçlü tutmak, hobi edinmek, gönüllülük esasına dayalı faaliyetlere katılmak da koruyucu rol oynar.
SONUÇ: GENÇ YAŞTA UNUTKANLIK, CİDDİYETLE ELE ALINMALIDIR
Özetleyecek olursak genç yaşta unutkanlığı olan hastalarda öncelikle organik nedenler araştırılmalıdır. Ancak bunun ötesinde yaşam tarzı faktörleri, psikolojik durumlar ve sosyal çevrenin etkisi de göz ardı edilmemelidir. Erken teşhis, doğru değerlendirme ve kişiye özel bir yaklaşımla unutkanlık problemi etkili biçimde yönetilebilir. Beyin sağlığı, bütüncül sağlık yaklaşımının temel taşlarından biridir ve genç yaşta ihmal edilmemelidir.
