Periferik Arter Hastalığı Nedir?
Periferik arter hastalığı (PAH), vücudun kalp dışındaki atardamarlarında daralma ya da tıkanma olması durumudur. En sık bacak atardamarlarında görülür. Temel neden, damar duvarlarında yağ ve kalsiyum birikimiyle oluşan aterosklerozdur.
Damarlar daraldıkça dokulara yeterince oksijenli kan ulaşamaz. Bu da yürürken ortaya çıkan bacak ağrısı, kramp ya da yorgunluk gibi belirtilerle kendini gösterir. Hastalık ilerledikçe istirahatte bile ağrı olabilir ve hatta doku kayıplarına (yara, kangren) kadar gidebilir.
PAH Kimlerde Görülür?
Bu hastalık genellikle 50 yaş üstü bireylerde görülse de, bazı risk faktörleri varsa daha erken yaşlarda da ortaya çıkabilir. En sık rastlanan risk faktörleri şunlardır:
- Sigara kullanımı
- Şeker hastalığı (diyabet)
- Yüksek tansiyon (hipertansiyon)
- Kolesterol yüksekliği
- Ailede damar hastalığı öyküsü
- Hareketsiz yaşam tarzı
Bu risk faktörlerinden bir veya birkaçına sahipseniz, PAH açısından dikkatli olmanız gerekir.
En Sık Belirtileri Nelerdir?
Periferik arter hastalığı her zaman belirti vermeyebilir. Ancak tipik belirtiler şunlardır:
Kladikasyo (Yürürken ağrı):
Kişi belli bir mesafe yürüdükten sonra baldırlarında ya da kalçalarında ağrı, kramp veya yorgunluk hisseder. Dinlenince geçer.
İstirahat ağrısı:
İleri evrelerde, özellikle gece yatarken ayaklarda ağrı olabilir. Ayağı aşağı sarkıtmak ağrıyı hafifletebilir.
Yara ve iyileşmeyen ülser:
Ayakta küçük bir yara oluşur ve uzun süre geçmez. Bazı durumlarda enfeksiyon gelişebilir.
Soğukluk ve renk değişikliği:
Bacak ya da ayak, diğerine göre daha soğuk ve solgun olabilir. Morarma veya siyahlaşma ciddi bir belirtidir.
Tanı Nasıl Konur?
Tanıda öncelikle hastanın öyküsü ve fizik muayenesi önemlidir. Damar nabızlarının hissedilmemesi ya da zayıf alınması bize ipucu verir.
Aşağıdaki testler tanıyı netleştirmeye yardımcı olur:
- Tansiyon ölçüm testi (ABI): Ayak bileği ve koldaki tansiyon kıyaslanır.
- Doppler ultrasonografi: Damar tıkanıklığı olup olmadığını gösterir.
- BT anjiyografi / MR anjiyografi: Tüm damar yapısı görüntülenebilir.
- Klasik anjiyografi: Hem tanı hem de tedavi planlaması için uygulanabilir.
Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Tedavi, hastalığın evresine ve hastanın genel sağlık durumuna göre planlanır.
1. Yaşam Tarzı Değişikliği
- Sigara mutlaka bırakılmalıdır.
- Kan şekeri, kolesterol ve tansiyon kontrol altında tutulmalıdır.
- Yürüme egzersizleri düzenli olarak yapılmalıdır.
- Beslenme tarzı değiştirilmelidir.
2. İlaç Tedavisi
- Kan sulandırıcılar
- Kolesterol düşürücüler.
- Bazı özel ilaçlar dolaşımı artırabilir
3. Girişimsel Tedaviler
- Anjiyoplasti (balonla genişletme): Daralan damara balon uygulanır, gerekirse stent yerleştirilir.
- Cerrahi tedavi (bypass): Tıkalı damarın ilerisine kan götürmek için damarın çevresinden yeni bir yol yapılır.
Cerrahi genellikle hastanın damar yapısı değerlendirilerek anjioplastiye uygun değilse tercih edilir.
Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi edilmeyen PAH ilerleyerek şu ciddi sonuçlara yol açabilir:
- Kronik ağrı ve yaşam kalitesinde düşüş
- Ayakta iyileşmeyen yaralar, enfeksiyon
- Doku ölümü (gangren) ve amputasyon riski
- Kalp krizi veya inme gibi sistemik damar hastalıkları
Bu yüzden erken tanı ve tedavi çok önemlidir.
Sık Sorulan Sorular
Yalnızca yaşlılarda mı görülür?
Hayır. Özellikle sigara içen gençlerde bile görülebilir.
Ameliyat şart mı?
Hayır. Birçok hasta yaşam tarzı değişikliği ve ilaçlarla kontrol altına alınabilir. İleri evrelerde girişimsel işlemler gerekebilir.
Damarlar tekrar tıkanır mı?
Evet, özellikle risk faktörleri kontrol edilmezse. Bu nedenle yaşam tarzı değişikliği uzun vadeli sonuç için şarttır.
PAH kalbe zarar verir mi?
Evet. PAH olan bir kişide, kalp damarlarında da tıkanıklık olma ihtimali yüksektir.
Sonuç Olarak
Periferik arter hastalığı, erken tanı ve düzenli tedaviyle kontrol altına alınabilen ciddi bir damar hastalığıdır. Eğer yürürken bacaklarınızda ağrı hissediyorsanız, ayaklarınızda soğukluk veya iyileşmeyen yaralar varsa bir damar cerrahisine başvurmanız önerilir.
Unutmayın; Bacaklarınızdaki damarlar sadece yürümenizi değil, yaşamanızı da etkiler.
