Yaz aylarında, sıcak ve rutubetli günlerde özellikle stresin eşlik ettiği zamanlarda uyumak neredeyse imkansızdır. Günümüzde insanların büyük bir kısmının toplum ve aile içindeki sorumlulukları nedeniyle gündüz yaşadıkları psikolojik dalgalanmalar, gece uykuya dalma sorunlarına neden olabiliyor.
Uyku bedenimizin en önemli ihtiyaçlarından biridir ve bu özelliğiyle sağlığımız üzerinde doğrudan etkilidir. Uykunun kalitesizliği ve yetersizliği gün içerisinde bedensel ve zihinsel performansın düşmesine neden olabilir. Uyku ile ilgili yaşadığımız sorunlar ciddiyetle ele alınmalı ve nedenleri ortaya koyarak tedavi edilmelidir.
UYKUSUZLUĞA NEDEN OLAN FAKTÖRLER?
Sağlığın göstergesi kabul edilen uyku ile ilgili sorunların yaz döneminde yoğunlaştığı, ancak, gelişen tıp imkanları sayesinde teşhis ve tedavinin mümkün olduğunu biliyoruz. Biz genel olarak uykusuzluğa neden olabilecek nedenleri tanıyalım;
Akut hastalıklar (grip, ishal…)
Sosyal yaşam olayları
Çevresel faktörler (özellikle yaz aylarında ortamın sıcaklığı, gürültü ve ışık)
Jet lag durum ve gece vardiyası
Stres
Yaş
Psikiyatrik bozukluklara bağlı depresyon, anksiyete bozukluğu
Tıbbı hastalıklara bağlı (KOAH)
Kötü uyku hijyeni
Primer uyku bozuklukları (huzursuz bacak sendromu, uykuda periyodik bacak hareketleri, uyku-apne sendromu)
UYKUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
Uykusuzluğa etkili bir müdahale için; yakınmaların doğası, şiddeti, gidişatının öyküsü ve rol alabilecek faktörlerin detaylı analizini içeren kapsamlı bir değerlendirme gerekir.
Uykusuzluğun sebebinin birçok faktörle ilişkili olması dolayısıyla tedaviye başlamadan önce temel yaklaşım, bu faktörlerin detaylı incelenmesiyle yapılan değerlendirme olmalıdır. Bu değerlendirmelerde semptom sorgusu, klinik görüşme formları, uyku günlüğü takibi, psikolojik inceleme dışında çeşitli ek ölçümler polisomnografi, davranışsal değerlendirme araçları gibi değerlendirme ölçekleri kullanılabilir.
UYKUSUZLUĞUN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR
Uyku bozukluğunun sık görülen hastalıklarından huzursuz bacaklar sendromu ve uyku apne sendromu toplumumuzda uykusuzluğun önemli kaynağını oluşturuyor. Uykuya başlamada ve devam ettirmede güçlük görülen bu hastalıkları ayrı ayrı ele alalım.
Huzursuz Bacaklar Sendromu Temel özelliği bacaklarda ortaya çıkan ağrı veya rahatsız edici bir histir. Ancak bu ağrı hareketle azalır veya ortadan kalkar. Sendromun diğer bir özelliği, semptomlar akşam saatlerinde ve özellikle uyku için yatıldığı zaman ortaya çıkar.
Buna karşılık sabah saatlerinde genelde hastalar rahattır veya semptomları çok azdır. Hastaların hemen hepsinde uyku bozukluğu görülür. Bu nedenle uyku bozuklukları içinde çok önemli bir sendrom olarak bilinir ve uykuya dalma sorunu olan her hastada mutlaka sorgulanmalıdır. Huzursuz bacaklar sendromunun tanısı klinik değerlendirme ile konulur. Tanıyı destekleyen bir diğer yöntem polisomnografik uyku testidir.
Uyku Apne Sendromu Gece sık uyku bölünmelerine ve gündüz aşırı uykulu olma haline neden olan bu sendromun uyku sırasında tekrarlayan üst solunum yolundaki daralmalar veya tıkanmalar nedeniyle soluk almada tıkanmalar ve kesilmelerle kendini gösteren bir hastalıktır. Tekrarlayan soluk kesilmeleri uykunun devamlılığını bozar, dinlendirici bir uyumayı engelleyerek gündüzleri aşırı uykululuğa neden olur.
Aynı zamanda soluk kesilmeleri sıklıkla kanda oksijen doygunluğunu azaltarak başta kalp damar hastalıkları olmak üzere, metabolik, nörolojik ve psikiyatrik gibi birçok hastalığının ortaya çıkmasına veya bu hastalıkların kötüleşmesine neden olur.
UYKUSUZLUĞUN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Horlama
Uykuda nefes kesilmesi
Sabah yorgunluğu
Sabah baş ağrısı
Gün içinde uyuklama isteği
Unutkanlık, sinirlilik, dikkati toplamada azalma
İşte başarısızlık
Trafik kazalarında artış
Kalp sorunları ve hipertansiyon
Gastroözofageal ve larengofarengeal reflü
Cinsel isteksizlik gibi belirtiler, obstrüktif uyku apne sendromunu akla getirmelidir.
UYKUSUZLUKTA MEDİKAL TEDAVİ
Öncelikle uyku bozukluğunun nedeni araştırılıp hangi hastalığa bağlı olduğu bilinmesi gerekir. Gece hareket bozukluklularına bağlı olan insomnialar medikal tedavi ile iyilik sağlanabilmektedir. Uyku apne sendromunda ise tedavi medikal ve cerrahi olarak ikiye ayrılır en sık kullanılan medikal tedavi CPAP’tır (continuous positive airway pressure = sürekli pozitif hava yolu basıncı).
Uyku apneli hastalarda özellikle REM uykusu sırasında solunum kanalı civarındaki kaslarda oluşan gevşeme nefes alma sırasında meydana gelen negatif basınç ile üst solunum yollarında çökme ve hava yolunda tıkanmaya yol açar. CPAP uygulamasında cihazla sağlanan pozitif basınç ile nefes alma sırasında hava yolunda çökmeye neden olan negatif basıncın dengelenmesi ve hava pasajının açık tutulması hedeflenir. Aynı şekilde uykuyu bozan ve uykusuzluğa yol açabilen diğer hastalıklarda uzman hekim tarafından sorgulanıp gerekirse tedavi edilmelidir.
UYKU DÜZENİNİN SAĞLANMASI İÇİN İPUÇLARI
Bulunduğunuz oda serin ve havadar olmalı. Bunu ya camı açarak ya da ısısı sabitlenmiş klimalarla sağlamak mümkündür
Her sabah aynı saatte uyanmalı (dinlenmek amacıyla uyumaya devam etmek dinlendirici olmadığı gibi, uyku ritmini de bozabilir)
Yatış saati sabitlenmeli
Gündüz uykuları kaldırılmalı
Düzenli egzersiz yapılmalı, özellikle akşam üzeri tavsiye edilmekle beraber, yatma saatinden 3-4 saat öncesine kadar fiziksel yorucu aktivitelerden kaçınılmalı
Yatak odası, aşırı ses ve ışıktan korunmuş olmalı
Yatak odası, uyku ve cinsel yaşam dışından farklı amaçla kullanılmamalı
Uyku saatine yakın yemek yememeli
Yatma saatinden en az 6 saat öncesine kadar kafeinli, alkollü, kolalı içeceklerden uzak durulmalı
Geç uyunamadığında yatakta uyumak için zorlanmamalı
Yatmadan önce solunum egzersizi gibi gevşeme teknikleri kullanılabilir.
İnsomni tedavisinde uyku düzenin sağlanmasının yanında bilişsel davranışçı terapiler de kullanılabilmektedir. Ayrıca akupunktur, hipnoz gibi yöntemlerde kullanılabilmektedir.
